یارانه ها و بحث توزیع و روش های دریافتی مبالغ نقدی و کالایی یارانه ها موضوعاتی است که درست یا اشتباه بودن یارانه ها با هر بار واریز به حساب سرپرستان خانوارهای مشمول طرح های یارانه ای، بر سر زبان ها می افتد. فشارهای ناشی از تورم و گرانی لحظه ای، مردم و جامعه را مستحق و محق دریافت یارانه می کند. اینکه یارانه ای پرداخت شود و از طرفی دیگر اقلام ضروری و کالاهای اساسی سبد معیشت جامعه لحظه ای به بهانه های واریز یارانه و افزایش حقوق ها، گران گردد نه تنها تأثیری در کاهش فشار اقتصادی و معیشتی قشر ضعیف ندارد بلکه این یارانه نقدی مشکلات بیشتری برای این دهک ها ایجاد می کند.
درستی یا غلط بودن روش های پرداختی یارانه ها و اینکه آیا طرح یارانه ها موضوعی درست بوده یا به اعتقاد برخی سبب افزایش بیشتر تورم شده است، موضوع گزارش پیش روی شما است. خبرنگار شمانیوز در گفت و گوی اختصاصی با حمید حاج اسماعیلی کارشناس روابط کار و بازار کار به دنبال جواب این سوالات و بررسی و چالش موضوعات مطرح شده می باشد، پس تا پایان با ما همراه باشید.
اصل یارانه ها، کاری درست و منطقی بود
علی آبشناس - خبرنگار ، حمید حاج اسماعیلی کارشناس و فعال حوزه کسب و کار در خصوص موضوع یارانه اظهار داشت: بحث توزیع یارانه ها و حمایت های اقتصادی از طبقات و گروه های ضعیف، فلسفه خاص خودش را دارد و یک کار درست و منطقی است. بنابراین اصل موضوع یارانه ها موضوع بدی نیست و طرح درستی است به دلیل اینکه همیشه گروههای ناتوان، آسیب‌پذیر، افراد فاقد سرپرست و بدسرپرست در بین طبقات اجتماعی کشور وجود دارد و تا مادامی که این گروهها امکان درآمدی ندارند باید دولت و حاکمیت از آنها پشتیبانی کند. همیشه این طبقات اجتماعی در بین جمعیت وجود دارد و در همه کشورها از جمله کشورهای توسعه یافته هم چنین بخش های خاصی را که گروههای ضعیف هستند در بین توده های جمعیتی شان دارند. در کشور ما هم حداقل از چهار دهه گذشته که بخواهیم بحث را دنبال کنیم، کمیته امداد امام خمینی (ره) و سازمان بهزیستی را داشتیم که از این گروه ها حمایت می‌کردند و یارانه در اختیار آنها قرار می‌دادند، به مرور نهادهای مدنی در این بخش شکل گرفته که از این گروه ها حمایت می کنند.
این فعال کارگری با اشاره به اینکه فلسفه یارانه ها و حمایت های اجتماعی و اقتصادی از گذشته وجود داشته، افزود: تاریخچه موضوع یارانه‌ها به صورت کاملاً سازمانی ، منطقی و بر اساس شرایط اقتصاد کشور به اصل توزیع یارانه‌های نقدی که از اواخر دهه 80 در کشور در حال اجرایی شد، برمی گردد. طرحی کلان بود که از گذشته در کشور مطرح و تصویب شده بود ولی اجرای آن به دلایل متعددی به تاخیر افتاده بود.
مبنای طرح یارانه ها درست انجام نشد
حاج اسماعیلی اضافه کرد: مبنای طرح یارانه ها این بود که ما یارانه های پنهان و یارانه هایی که به صورت مستقیم بر روی انرژی، مواد خوراکی، آب و برق و ... بود را بتوانیم حذف و هدفمند بکنیم. منظور از هدفمندی این بود که به صورت کلان انجام ندهیم و بتوانیم به صورت هدفمند به گروههای خاصی که مشکل دارند، ناتوان هستند و توانایی مالی کمتری دارند مستقیماً در اختیار آنها قرار بدهیم. این طرح از همان ابتدا به صورت نادرست و اشتباه شروع شد. اکثریت اعتقاد مجلس و دولت بر این بود که یارانه حق همه مردم هست و در طول این مدت به تعداد زیادی یارانه داده شد. رفته رفته که این کار جلو رفت هم دولت برای تأمین این مبالغ و هم در توزیع منابع دچار مشکل شدند.
وی افزود: همان طور که می دانید بخشی از این یارانه‌ها باید به گروههای هدف می‌رسید و بخشی هم باید به بخش آسیب دیده تولید می رفت. وقتی ما انرژی را برای بخش‌های تولیدی گران می‌کنیم هزینه تمام شده تولید افزایش پیدا می کند، در واقع باز ما دچار همان گره کوری می‌شویم که با فلسفه یارانه‌ها قرار بود حل بشود. بنابراین یک طراحی و یک سیاست‌گذاری کاملا فنی تخصصی و منطقی برای اجرای یارانه‌ها یکی از برنامه‌های اصلی بود که از نظر من متاسفانه به دلایل متعددی درست انجام نشد و الان هم ما دچار این مشکل اساسی هستیم.
ضعف دولت ها در شناسایی دهک های مستحق دریافت یارانه
این کارشناس حوزه کسب و کار با انتقاد از عملکرد ناقص دولت ها در شناسایی دهک های یارانه بگیر، اضافه کرد: بیش از یک دهه است که یارانه‌های نقدی را توزیع می‌کنیم و تقریبا می شود گفت هنوز هم اکثریت قریب به اتفاق جمعیت کشور یارانه دریافت می کنند و به دلایل متعدد دولت نتوانسته گروههای هدف را درست شناسایی بکند و بخشی از افراد را که مستحق می‌شوند و شرایط خوبی دارند، یارانه شان را قطع بکند. تا آنجا که من اطلاع دارم، حتی وزرا، وکلا، نمایندگان مجلس و مسئولانی که درآمدهای کلان دارد و حتی افرادی که به عنوان کارفرما، سرمایه گذار و کارآفرین که حالا در بخش خصوصی ایران فعالیت می‌کنند و درآمدهای هنگفتی دارند یارانه می‌گیرند. افرادی هستند که هنوز واقعاً یارانه می‌گیرند ولی به هیچ وجه مستحق یارانه نیستند. پرداخت یارانه‌ها بیش از یک دهه است که در کشور انجام می شود و دولت برای تامین اعتبار آن دچار مشکل اساسی هست. چون یارانه‌ها تا مرز مبالغ بالای 200 هزار میلیارد تومان و مبالغ بالاتر از این ها که به صورت پنهان و پیدا در بخش یارانه ای کشور انجام و اکنون تامین اعتبار می شود. توجه کنید که هدف این بود که گروه ها و دهک‌های ضعیف شناسایی و حمایت بشوند، در واقع منابع کشور توزیع عادلانه و منصفانه بشود و از این مسیر در عین حال که یارانه ها و منابع کشور را ساماندهی می کنیم، بتوانیم عدالت را اجرا کنیم که رفاه عمومی در کشور شکل بگیرد.
وی ضمن اشاره به اینکه بیش از یک دهه از آغاز پرداخت یارانه ها می گذرد با انتقاد از عملکرد اشتباه و ناقص در اجرای این طرح بیان کرد: ضریب جینی از اوایل دهه 90 تا امروز حدود پنج صدم درصد افزایش پیدا کرده یعنی در واقع یک شکاف طبقاتی در ایران ایجاد شده است. دومین مسئله اینکه فقر مطلق که شاید تا قبل از یک دهه گذشته در ایران حدود 12 تا 13 درصد بود در بین جمعیت کشور به بیش از 25 درصد رسیده ، یعنی بیشتر از یک چهارم جمعیت کشور ما دچار فقر مطلق است. در حوزه فقر نسبی هم مشکلات زیادی داریم که عمدتاً توده جامعه که حقوق بگیران هستند دچار مشکل شدند.
شکست طرح یارانه با افزایش تعداد یارانه بگیران
حاج اسماعیلی یارانه بنزین را نمونه ای از اجرای غیرکارشناسی و ناقص یارانه کالایی دانست و افزود: در دولت گذشته که یارانه بنزین مطرح شد، خود دولت اظهار کرد که بیش از 60 میلیون جمعیت کشور مستحق دریافت یارانه بنزین هستند، یعنی دچار فقر نسبی هستند. هدفمندی یارانه ها اجرا شد تا بتوانیم عدالت اجتماعی و اقتصادی را در کشور اجرا کنیم و جمعیت فقیر و آسیب‌پذیر کشور تحت پوشش قرار بگیرند و وضعیت زندگی شان بهبود پیدا بکند، اکنون بعد از یک دهه می‌بینیم که جمعیت ما در کشور گسترده شده و امروز اکثریت جامعه که عمدتاً حقوق‌بگیران هستند حال شامل کارگران، کارمندان، مستمری‌بگیران و بازنشستگان مستحق دریافت یارانه است که این خود نشان دهنده شکست طرح بوده و با وجودی که فلسفه هدفمندی یارانه ها موضوع کاملا جدی و منطقی است در عمل این طرح با شکست مواجه شده است.
وی در خصوص ارائه دلایل خود برای عنوان کردن شکست طرح یارانه ها، گفت: اولا جمعیت فقیر کشور براساس آمارهایی که خود سازمانهای رسمی اعلام می کنند، گسترده شده است و در عین حال دولت برای تامین اعتباری این منابع دچار مشکل هست که دلایل متعددی دارد از جمله تحریم‌ها، کمبود درآمدهای ارزی کشور، گستردگی و شرایطی که دامنه تورم در ایران ایجاد شده است که دولت را با مشکل مواجه کرده است. مورد بعدی بروکراسی اداری است که برای این کار شکل گرفته است، سازمانهای زیادی را برای این کار تعریف کردیم، افراد زیادی را به کار گرفتیم، کاغذبازی گسترده در کشور انجام دادیم اما هنوز هم درجا می‌زنیم و هنوز گروه های هدف شناسایی نشده اند. بانک جامع اطلاعاتی که مقدمه این کار بود، قبل از اینکه ما هدفمندی یارانه‌ها را در کشور اجرا می‌کردیم باید داده‌های اطلاعاتی خود را تکمیل می‌کردیم و یک بانک جامع اطلاعاتی در کشور شکل می‌گرفت که اطلاعات آن راستی‌آزمایی می‌شد منطبق بر واقعیات اجتماعی و دقیق بود که انجام نشد. الان هم هنوز این ضعف‌ها را داریم، هنوز این اطلاعات و داده‌ها تکمیل نیست برای همین دولت نتوانسته یارانه افرادی را که مستحق نیستند قطع بکند این روند همچنان نابسامان وجود دارد و دولت هم برای تامین امکانات و اعتبار دچار مشکل شده است.
بحران وابستگی اکثریت جمعیت کشور به دریافت یارانه
این کارشناس روابط کار با انتقاد از عملکرد مقطعی و انتخاباتی دولت ها تصریح کرد: ما در مبلغ یارانه ها افزایشی ندیدیم و مبلغی که آن موقع درنظر گرفتند 45هزار و 500 بود و الان هم همین مبلغ است. جدا از اینکه ما یارانه ها را با عناوین مختلف هم داریم تعریف می کنیم و هر دولتی که آمده برای اینکه بتواند رضایت مقطعی از توده‌های مردم بگیرد چنین شعارها و اقداماتی را انجام داده است که جز اینکه مشکلات کشور را بیشتر کرده نتوانسته به توزیع منابع کشور و به واقع هدفمندی منابع کشور در قالب یارانه ها کمک و حمایت جدی از دهک ها و گروه های ضعیف انجام بدهد. به همین دلیل فقر گسترش پیدا کرده و اکنون یک بحران را در کشور ایجاد کرده است، بحرانی که اگر به درستی مدیریت نشده و نتوانیم ساماندهی دقیق و درستی برای توزیع منابع در کشور داشته باشیم ممکن است در آینده همه جمعیت کشور دچار آسیب جدی بشوند. البته الان هم تقریباً بخش بزرگی از جمعیت کشور به چنین منابعی وابسته هستند علیرغم اینکه بهبودی در وضعیت زندگی آنها ما شاهد نیستیم.
ناکارآمدی یارانه ها با روش توزیع نقدی
حاج اسماعیلی عنوان کرد: رفاه عمومی و سرانه عمومی در کشور افزایش پیدا نکرده و ما همچنان با مشکلات زیادی در کشور روبرو هستیم. از نظر بنده یارانه ها کار موفقی در کشور نبود و با مشکل جدی روبرو شده، مشکلی که به بخش های خاصی بر نمی‌گردد و نیازمند یک بازنگری جدی است چون ما زمانی این تصمیمات را می‌گیریم که برای مقطعی خاص و گروه هایی خاص این حمایت ها را انجام بدهیم و در عین حال قائده شرایط اقتصادی کشور از این کار مستثنی باشد. متاسفانه الان یارانه بگیران قائده شرایط اقتصادی کشور و شرایط جمعیتی کشور شدند و این نشان‌دهنده این است که این طرح با اشکالات جدی روبروست و نیازمند بازنگری است.
کسری بودجه تا 5 سال آینده ادامه دارد
فعال کارگری و کارشناس حوزه کار در ادامه گفت: اینکه چه مقطع زمانی برای بازنگری باشد و ما اولویت زمان بندی را ندانیم، دلیلی نمی شود که همچنان این طرح را بدون اینکه ارزیابی دقیقی از شرایط، تجربه و پیش بینی شرایط آینده داشته باشیم، ادامه بدهیم. چون در کوتاه مدت امکان اینکه منابع کشور افزایش پیدا بکند، وجود ندارد و آن هم به این دلیل است که ما همچنان شرایط تحریمی را داریم و درآمدهای کشور به نسبت هزینه‌های کشور همچنان پایین است یعنی ما در واقع چند سالی است که دچار کسری بودجه جدی هستیم و پیش‌بینی می‌شود این کسری بودجه حتی تا 5 سال آینده ادامه پیدا بکند به خاطر این که روند جهانی چنین شرایطی را به کشور ما تحمیل کرده است.
دولت باید هرچه سریعتر قانون یارانه ها را دقیق بازنگری کند
حمید حاج اسماعیلی در پایان تاکید کرد: تحولات اقتصادی و سیاسی در دنیا باعث شده که مواد غذایی در دنیا گران بشود و ما هم به هر حال یکی از کشورهایی هستیم که هم مواد غذایی وارد می‌کنیم و هم به مواد اولیه برای واردات آن از خارج هستیم. بنابراین شرایط، شرایط سختی است و من فکر می‌کنم که دولت باید هرچه سریعتر با کمک مجلس، سازمان ها و نهادهای تخصصی مثل دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی، بحث بازنگری یارانه‌ها را هرچه سریعتر انجام بدهد. چون این طرح به هیچ وجه طرح موفقی نبود، آسیب‌های بیشتری به کشور زده و در عین حال دولت درگیر یک کلاف سردرگمی شده که نه تنها هدفش را محقق نکرده بلکه برای اقتصاد کشور، چاله ها و گره‌های کور جدیدی ایجاد کرده که خودش می‌تواند برای کشور موانع جدی در مسیر توسعه ایجاد بکند.
1 دیدگاه