به استناد آیات قرآن و روایت‌های اسلامی، شب قدر از ابتدای خلقت وجود داشته است و پیامبران خدا علیهم‌السلام به این موضوع اشاره کرده‌اند.در میان همه شب‌های سال، یک شب از ماه مبارک رمضان به‌عنوان شب قدر شناخته می‌شود. شب قدر ، برترین شب‌های سال و لحظات آن مهم‌ترین لحظات عمر انسان‌ها به حساب می‌آید. درباره اهمیت شب قدر، مطالب مهمی در میان آیات قرآن کریم و همچنین روایت‌ها و احادیث رسیده از ائمه اطهار علیهم السلام وجود دارد که نشان از قدر و منزلت شب قدر دارد.
آن طور که از آیه‌های قرآن کریم و حدیث امامان معصوم علیهم السلام مشخص است، شب قدر از نخستین روز خلقت جهان برقرار بوده و در بین مردم ابتدای تاریخ نیز از زمان حضرت آدم علیه‌السلام، شبی به نام شب قدر وجود داشته است. همان طور که ماه مبارک رمضان در بین امت‌های پیشین بوده است و این ماه مبارک تا پایان دنیا برقرار خواهد بود.
حجت‌الاسلام و المسلمین علی حیدری، پژوهشگر و نویسنده دینی، به بررسی برخی از پرسش‌های متداول درباره شب قدر و نزول قرآن کریم پرداخته است.
مفهوم معنوی شب قدر
جهت آشنایی با حکمت‌های نهفته در شب قدر، نخستین سؤال این است که عنوان قدر از کجا و به چه منظور بر شب قدر گذاشته شده است؟
مفهوم قدر در لغت، تقدیر و اندازه‌گیری هر چیزی را می‌رساند. شب قدر نیز به این علت، این عنوان را دارد که در این شب، اندازه‌گیری صورت می‌گیرد. به این مفهوم که خداوند متعال، همه رویدادهایی که قرار است در طول یک سال آینده روی بدهد، تقدیر می‌فرماید.
چه رویدادهایی؟
اموری مثل زندگی افراد یا این‌که چه کسانی قرار است در طول این یک سال، یعنی شب قدر امسال تا شب قدر سال آینده، از دنیا بروند. همچنین، سعادتمندی یا شقاوتمندی افراد و میزان آن برای یک سال آینده تعیین می‌شود. رزق نیز از امور مقدر در این شب است که مورد اندازه‌گیری قرار می‌گیرد.
دلیل مخفی بودن شب قدر
یکی از ابهاماتی که هنوز برای مردم مطرح است، این بوده که چرا شب قدر مخفی است و زمان دقیق آن را نمی‌دانیم؟ آیا بهتر نبود که افراد، زمان دقیق این شب را می‌دانستند؟
شب قدر، تنها موردی نیست که در دین اسلام به صورت مخفیانه مطرح شده و رمزی در آن است. امور دیگری نیز این‌گونه هستند و همه این‌ها حکمتی دارند که تنها خدای متعال و اولیا و انبیای الهی علیهم السلام از آن آگاهی دارند.
به‌عنوان مثال، خداوند، اسم اعظم خود را از مردم پنهان نگه داشته است تا بندگان او همه اسماء الهی را محترم بدانند. به همین صورت شب قدر را نیز در بین همه شب‌های ماه رمضان مخفی نگه داشته است تا انسان‌ها حرمت همه شب‌های این ماه را حفظ کنند.
شب قدر به‌عنوان یکی از اسرار بزرگ الهی مطرح است، اما با این وجود، می‌دانیم که در یکی از شب‌های ماه مبارک رمضان قرار دارد. این را از آیات قرآن کریم و احادیث رسیده از ائمه اطهار علیهم السلام می‌توان به‌دست آورد و درک کرد.
آیات قرآن درباره شب قدر
کدام آیات قرآن بر قرار گرفتن شب قدر در ماه رمضان دلالت دارند؟
با وجود این‌که در آیات قرآن کریم، هیچ آیه‌ای عنوان نشده است که به طور دقیق و مشخص شب قدر را تعیین کند و بگوید کدام شب از سال، این عظمت را دارد، اما از جمع‌بندی و در کنار هم قرار دادن تعدادی از آیات قرآن کریم می‌توان به این نتیجه مهم رسید که این شب قطعاً در ماه رمضان واقع شده است.
در حقیقت، دلیل قطعی برای قرار گرفتن شب قدر در ماه مبارک رمضان، آیات قرآن کریم است.
از یک سو خداوند متعال در سوره مبارکه دخان درباره نزول قرآن کریم می‌فرماید: «إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِی لَیلَةٍ مُّبَارَکةٍ؛ ما قرآن را در شب پر خیر و برکتی فرو فرستاده‌ایم.» از این آیه مشخص می‌شود که قرآن کریم به طور کامل در یک شب بر وجود مبارک پیغمبر گرامی اسلام صلی‌الله علیه و آله، نازل شده است.
از سوی دیگر، در آیه 185 از سوره مبارکه بقره نیز می‌فرماید: «شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِی أُنزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ؛ ماه رمضان است که قرآن در آن نازل شده است.» این آیه شریفه نیز نشان می‌دهد که قطعاً قرآن کریم در ماه مبارک رمضان، نازل شده است.
در عین حال، خداوند متعال در آیه نخست از سوره مبارکه قدر می‌فرماید: «إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِی لَیلَةِ الْقَدْرِ؛ ما [قرآن را] در شب قدر نازل کردیم.» از مجموع این آیات شریفه، به‌دست می‌آید که قرآن کریم در شب قدر که شبی از شب‌های ماه مبارک رمضان است، بر قلب مبارک نبی گرامی اسلام صلی‌الله علیه و آله، نازل شده است.
با این توضیحات، هنوز هم رمز پنهان بودن شب قدر را نمی‌دانیم.
در این‌باره احتمالاتی داده شده است. طبق تفاسیر قرآن کریم و برداشت‌هایی که از احادیث ائمه اطهار علیهم السلام داریم، به نظر می‌رسد که احتمال دارد علت مخفی بودن شب قدر در بین همه شب‌های ماه مبارک رمضان آن باشد که مردم توجه بیشتری نسبت به این شب عظیم داشته باشند و منزلت و عظمت آن را درک کنند؛ به همین دلیل بیشتر تلاش می‌کنند تا از لحظه لحظه آن استفاده کنند.
از سوی دیگر، وقتی ندانیم که شب قدر، کدام یک از شب‌های ماه مبارک است، در همه شب‌های این ماه از گناه پرهیز داریم و سعی می‌کنیم که اعمال عبادی را به جا بیاوریم. در حالی که اگر زمان دقیق آن را می‌دانستیم، شاید تا این اندازه حرمت شب‌ها را نگه نمی‌داشتیم.
لزوم توجه به شب‌های دهه سوم ماه رمضان
درست است، اما معمولاً ما مسلمان‌ها، همه شب‌های ماه رمضان را قدر نمی‌گیریم و بیشتر بر شب‌های 19، 21 و 23 ماه مبارک رمضان توجه داریم و آن‌ها را به عنوان شب قدر می‌دانیم. آیا حدیثی وجود دارد که اشاره داشته باشد شب قدر در دهه سوم ماه رمضان قرار دارد؟
اگر احادیث و روایات رسول خدا صلی‌الله علیه و آله و ائمه معصومین علیهم السلام را نیز به درستی بررسی کنیم، متوجه می‌شویم که آن بزرگان به طور دقیق زمان شب قدر را تعیین نکرده‌اند و برای ما معلوم نیست که کدام شب از ماه رمضان، شب قدر است؛ اما اگر سیره و سبک زندگی آن بزرگان را مورد بررسی قرار بدهیم، می‌توان به طور تقریبی زمان شب قدر را به دست آورد.
نمونه آن، مطلبی است که علامه مجلسی رحمه‌الله در کتاب بحارالانوار نوشته و اشاره کرده است که رسول خدا صلی‌الله علیه و آله، شب قدر را بزرگ و به آن توجه داشتند. او اشاره کرده است که آن حضرت در شب‌های دهه سوم ماه مبارک رمضان، عبادات بیشتری نسبت به سایر شب‌های سال داشتند. این مطلب، مشخص می‌کند که گویا شب قدر در دهه سوم ماه رمضان قرار دارد.
آیا تنها شیعیان به دهه سوم ماه رمضان توجه دارند و شب قدر را در آن جستجو می‌کنند؟
خیر. غیر از شیعیان، برادران اهل سنت نیز توجه به بزرگداشت دهه سوم ماه رمضان دارند؛ زیرا این مطلب که رسول خدا صلی‌الله علیه و آله، دهه سوم ماه رمضان را به عبادت بیشتری مشغول بودند، در منابع اهل سنت نیز نوشته شده است.
برکاتی که هر سال تکرار می‌شوند
اشاره کردید که شب قدر، زمان نزول قرآن کریم بر قلب مبارک رسول خدا صلی‌الله علیه و آله است. با توجه به این‌که نزول قرآن در یک شب خاص اتفاق افتاده است، چرا ما هر سال این شب را احیا می‌گیریم؟ آیا رحمت‌ها و برکت‌های این شب، هر سال تکرار می‌شود؟
بله؛ هرچند که شب قدر با نزول قرآن کریم بر قلب مبارک پیغمبر گرامی اسلام صلی‌الله علیه و آله اهمیت بسیاری پیدا کرد، اما این به معنی شأن و اهمیت این شب است. هر سال، خیر و برکت‌هایی در شب قدر بر مردم نازل می‌شود و گره کار‌ها باز می‌شود. به همین دلیل است که باید هر سال، شب قدر را به دعا و استغفار و مناجات با خدا بگذرانیم تا از رحمت‌های آن بهره‌مند شویم.
نکته قابل توجه این است که در قرآن کریم نیز به تکرار شب قدر در هر سال اشاره شده و خداوند در آیه چهارم از سوره مبارکه دخان فرموده است: «فِیهَا یُفْرَقُ کُلُّ أَمْرٍ حَکِیمٍ؛ در آن شب مبارک هر امر در هم فرورفته، گشایش پیدا می‌کند.» فعل «یفرق» به معنی «گشایش پیدا می‌کند» نشان‌دهنده ادامه داشتن این شب در طول تاریخ است. هر سال، شب قدر، امور گروه‌خورده و در هم فرورفته به رحمت و لطف خدا، گشایش پیدا می‌کنند.
آیا این مطلب به آن معنی بوده که شب قدر قبل از نزول قرآن کریم نیز وجود داشته است؟
بله. در میان آیات قرآن و روایت‌های اسلامی، مطالبی دیده می‌شوند که نشان می‌دهند این شب از ابتدای خلقت وجود داشته است و پیامبران خدا علیهم السلام به این موضوع اشاره کرده و وجود آن را به مردم گوشزد کرده‌اند.
یک عبارت «شب قدر» داریم و گاه نیز عبارت «شب‌های قدر» را به کار می‌بریم. به عبارت دیگر، با توجه به این‌که قرآن کریم در یک شب با عنوان «لیلةالقدر» یا «شب قدر» نازل شده است، چرا ما شب‌های نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم ماه مبارک رمضان را به‌عنوان شب قدر، احیا می‌گیریم و اعمال مخصوص یک شب خاص را در هر سه شب انجام می‌دهیم؟
همان‌طور که اشاره شد، زمان دقیق شب قدر در آیات قرآن مشخص نشده است و جهت تعیین زمان دقیق آن باید به روایت‌های اسلامی، رجوع کنیم. در این‌باره، باید توجه داشته باشیم که در احادیث نقل‌شده از آن بزرگان، شب قدر، یکی از شب‌های 19، 21 یا 23 ماه مبارک رمضان است.
البته در برخی دیگر از روایت‌ها، شب قدر، یکی از شب‌های 21 و 23 است و از طرف دیگر، آن‌طور که از تعدادی روایت‌ها و احادیث مشخص می‌شود، احتمال شب قدر بودن شب بیست و سوم را می‌توان تقویت کرده و معتبر دانست؛ زیرا تهجد و عبادات پیغمبر گرامی اسلام، صلی‌الله علیه و آله و امامان معصوم علیهم السلام در این شب، بیشتر از همیشه بوده است و دیگران را نیز به این کار تشویق می‌کردند.
تفاوت شب قدر در کشور‌های گوناگون
با این وجود، هر چند که یک شب به عنوان شب قدر شناخته می‌شود، اما در کشور‌های گوناگون گویا این شب تفاوت دارد. یعنی ما در ایران، یک شب را به عنوان شب قدر می‌دانیم و شب دیگری در کشور‌های دیگر به‌عنوان شب قدر بزرگ داشته می‌شود. دلیل این تفاوت‌ها چیست؟ آیا زمان نزول فرشته‌ها و رسیدن خیر و برکت در سرزمین‌های گوناگون، متفاوت است؟
این موضوع به تفاوت جغرافیایی در نقاط مختلف کره زمین مربوط است. یعنی زمان شروع ماه قمری در همه کشورها مانند هم نیست، زیرا طلوع و غروب خورشید نیز در آن‌ها تفاوت دارد. همه کشورها و سرزمین‌هایی که یک افق مشترک دارند و همه در یک زمان هلال ماه را می‌بینند، در نهایت روز‌های قمری مانند هم دارند.
به این ترتیب، ماه قمری برای همه آنان در یک زمان آغاز می‌شود و در یک زمان نیز به پایان می‌رسد. بر همین اساس، زمان شب قدر در کشور‌های گوناگون با یکدیگر اختلاف دارد؛ به این دلیل که آغاز ماه مبارک رمضان در آن کشورها مختلف است.
در عین حال، باید به مفهوم شب در کره زمین توجه داشته باشیم، زیرا کره زمین به دور خورشید می‌چرخد و شب شامل همه 24 ساعتی می‌شود که در هر قسمت از این 24 ساعت، بخشی از کره زمین، پشت به خورشید می‌شود و در تاریکی فرو می‌رود.
می‌توان نتیجه گرفت شب قدر شامل 24 ساعت است و هر قسمت از کره زمین که در طول این 24 ساعت در تاریکی فرو می‌رود، شب قدر آن سرزمین آغاز می‌شود. این دو نکته در کنار یکدیگر، دلیل تفاوت شب قدر در کشورها و سرزمین‌های گوناگون را مشخص می‌کند.
0 دیدگاه